Thema • Samen beslissen

Samen Beslissen: Het gesprek over wensen en doelen van patiënten

Caroline de Moor (rechts op de foto) en Corrien van Haastert vormen de motor achter de campagne Samen Beslissen.

Over het nut en noodzaak van Samen Beslissen is niet al te veel discussie: onderzoek toont aan dat het de effectiviteit van zorg verbetert, de therapietrouw bij patiënten verhoogt en tevredenheid van patiënten over de uitkomst van zorg vergroot. Logisch dus dat Patiëntenfederatie Nederland vindt dat Samen Beslissen een gewoonte moet worden in de zorg en zich daar actief voor inzet. We spreken Caroline de Moor - campagnemanager Samen Beslissen namens alle campagne partners* - en Corrien van Haastert - senior adviseur patiëntenbelang bij de Patiëntenfederatie.

Ondanks de duidelijke voordelen van Samen Beslissen, is het nog onvoldoende een gewoonte in de zorg. Caroline: "De wil is er wel, maar uit onderzoek blijkt dat het toch nog niet altijd goed wordt toegepast. Zorgverleners denken vaak dat ze het al doen, maar ondertussen blijkt bijvoorbeeld 7 op de 10 zorgverleners een voorselectie te maken van de behandelmogelijkheden*. Als dit gebeurt vóórdat de voorkeuren van de patiënt bekend zijn, is er niet echt sprake van Samen Beslissen. Ook patiënten hebben nog stappen te zetten. Slechts 1 op de 5 bereidt een gesprek met zijn of haar arts vooraf goed voor."

Campagne Samen Beslissen

Zorgverleners uit de medisch-specialistische zorg, huisartsenzorg, paramedische zorg en wijkverpleging zijn allemaal bezig om binnen hun eigen sector Samen Beslissen te bevorderen. Bijvoorbeeld door ontwikkeling van keuzehulpen en andere tools. Maar overkoepelend bleek er behoefte aan een bewustwordingscampagne. Omdat de Patiëntenfederatie bij alle sectoren betrokken is, nam deze de campagnecoördinatie op zich.

“In de campagne maken we zowel zorgverleners als patiënten bewust van de mogelijkheid en het belang van Samen Beslissen”, vertelt Caroline. “En wijzen we op hulpmiddelen binnen de verschillende sectoren.” De campagne is in september 2021 gestart en loopt 16 maanden.

Sporten of gezin draaiende houden

Corrien weet als adviseur patiëntenbelang wat het belang is van Samen Beslissen in de paramedische hoek. “Behandelingen door paramedici richten zich bijvoorbeeld op hoe iemand met een aandoening of beperking kan omgaan in zijn of haar dagelijks leven. Dan wil je als zorgverlener ook zorgen dat die behandeling aansluit op de persoonlijke omstandigheden van de patiënt”, aldus Corrien. “Daarom moet je weten welke wensen en doelen iemand in zijn of haar leven heeft. Een therapie voor iemand die nog actief wil sporten kan anders ingestoken worden dan voor iemand die vooral thuis het gezin draaiende wil houden.” Caroline vult aan: “Belangrijk daarbij is dat zorgverleners ervoor waken vooraf aannames te doen over een persoon. Die oudere dame voor je wil misschien niet alleen maar een ommetje maken, maar speelt nog graag een potje tennis. Vragen, doorvragen en luisteren is daarom zo belangrijk”.

“Samen Beslissen is mogelijk voor iedereen in elke situatie”, stelt Caroline. “Een belangrijke voorwaarde is dat mensen goed begrijpen wat er aan de hand is en wat de opties zijn. Ook als je moeilijker je weg kan vinden in de zorg, of als je door een heftige boodschap niet alles in je opneemt. Zorgverleners kunnen vaker checken of ze begrepen zijn door de persoon die tegenover ze zit. Indien nodig kan de zorgverlener naasten betrekken in het gesprek.”

Lange adem

Caroline hoopt dat de campagne de beoogde bewustwording teweegbrengt. “Gedragsverandering is een kwestie van een lange adem. Het vraagt ook vaardigheden, oefening en opleiding van zorgverleners. Als de campagne bijdraagt aan het besef dat je als zorgverlener naar de wensen, verlangens en doelen van patiënt moet vragen, doorvragen en dubbelchecken, dan hebben we al veel gewonnen. En patiënten zou ik op het hart willen drukken: stel je vragen en uit je wensen. Het gaat tenslotte om de impact die de zorg heeft op jouw leven.”

Ervaringsdeskundige • Tony de Schipper

Eigen regie is sleutel tot een gezonder leven

Tony de Schipper heeft, naast zijn rol als docent bij Pro Education, sinds 10 jaar zijn eigen praktijk Zorg voor Vitaliteit. Hij is daarmee terug naar zijn basis - de fysiotherapie - maar mét een flinke bagage aan kennis en ervaring in de wereld van orthopedische revisie chirurgie en een heldere visie op gezondheid. Zijn visie ontwikkelde zich van ‘Ziekte en Zorg’ naar ‘Gezondheid en Gedrag’. Tony: “Het is duidelijk dat preventie heel belangrijk is én dat daar meer voor nodig is dan alleen gezonde beweging. Het gaat ook om zaken als mentale gezondheid, voeding, slaap en sociale contacten.”

Tony heeft daarom niet alleen zijn fysiotherapie bijscholing goed bijgehouden, hij is ook GLI- coach en NLP-practitioner geworden. “GLI staat voor Gecombineerde Leefstijl Interventie. Daarbij staat ondersteuning op gebied van beweging, voeding en gedrag centraal. GLI wordt sinds 2019 vergoed door zorgverzekeraars. Maar meestal ‘pas’ als er zich problemen voordoen. Het liefst zie ik cliënten die geen klachten hebben om met ze te bespreken hoe we dat zo kunnen houden. NLP staat voor Neuro Linguïstisch Programmeren en geeft inzicht in gedrag en denkwijze als sleutel tot leefstijlkeuzes.”

Inzicht in klachten voorkomt herhaling

De orthopedische protheses waar Tony vele jaren het aanspreekpunt voor was, liggen nog op de plank van zijn praktijk. En als het nodig is, zal Tony de optie om ze te plaatsen ook zeker bespreken met zijn cliënten. Maar veel liever kijkt hij samen met zijn cliënt wat deze zelf kan doen om te voorkomen dat een dergelijke ingreep nodig is. Het gesprek daarover begint al bij de intake. “Ik probeer ze bewust te maken van de mogelijkheid om zelf regie te nemen”, vertelt Tony. “Ik zet ze aan het denken en begeleid ze naar meer inzicht over de klachten en de oorzaken. Samen kunnen we dan zoeken naar manieren om klachten te verlichten en herhaling te voorkomen. Manieren die passen bij de cliënt.”

Gelijkwaardig partnerschap

“In de westerse geneeskunst leggen we onze gezondheid vaak volledig in de handen van de ‘witte jassen’. De kennis zit bij hen en als onze gezondheid hapert dan doen we wat ze zeggen”, stelt Tony. “Terwijl in mijn optiek het herstellen en - belangrijker - behouden van je gezondheid iets is waarvan de regie primair bij de cliënt moet liggen. Als zorgverlener vervul ik de rol van begeleider en coach. In een gelijkwaardig partnerschap.”

Is dat mogelijk, een gelijkwaardig partnerschap? “Kijk, ik heb natuurlijk bepaalde medische kennis en ervaring”, licht Tony toe. “Maar de cliënt weet wat er in zijn of haar leven speelt, wat hij of zij belangrijk vindt, wat hij of zij als uitdagingen ervaart of bereid is te doen of te laten. Mensen die een bewuste keuze ergens voor maken - of dat nu een leefstijlaanpassing is of een medische ingreep - zijn uiteindelijk meer tevreden met de uitkomsten daarvan. Zowel de positieve als de eventueel nadelige uitkomsten die eraan kunnen kleven.”

Maatjes helpen elkaar

Naast zelfregie probeert Tony ook de nodige pro-activiteit aan te wakkeren bij zijn cliënten. Dat doet hij onder andere door cliënten in groepjes aan elkaar te koppelen. “Je merkt dan dat ze elkaar motiveren en inspireren”, vertelt Tony. “Maar ook werkt dit positief op de therapietrouw. Afmelden mogen ze bijvoorbeeld niet bij mij, maar doen ze bij hun maatje. En die weet de ander vaak te helpen of te motiveren om tóch te komen.” 

Doorontwikkelen

Ook in zijn rol als docent bij Pro Education werkt hij met een positieve inslag en doet hij een direct en uitnodigend appèl op een pro-actieve houding. “Mijn visie op gezondheid, rol van de zorgverlener en op samen beslissen breng ik ook daar in. Ik vind het belangrijk om mijzelf te blijven ontwikkelen en draag ook graag mijn steentje bij aan de ontwikkeling van collega’s. Zo blijven we als beroepsgroep groeien, zowel op gebied van de technische ontwikkelingen in zorg en behandeling als op visie op zorg en interactie met onze cliënten.”

Ervaringsdeskundige • Daniëlle de Wit

Investeren in het goede gesprek levert winst op

Daniëlle de Wit werkt als revalidatiearts op de polikliniek van het revalidatiecentrum Rijndam in Rotterdam. Haar specialiteit is het begeleiden van mensen met neurologisch letsel en spasticiteit. In haar team bevinden zich onder andere fysiotherapeuten, ergotherapeuten, logopedisten, bewegingsagogen, maatschappelijk werkers en psychologen. Daniëlle houdt zich al ruim vier jaar bezig met het onderwerp ‘Samen Beslissen’ en roept professionals op hier serieus mee aan de slag te gaan.

Wat is Samen Beslissen?

Samen beslissen houdt in dat patiënt en behandelaar samen een besluit nemen of, en zo ja; welke behandeling of diagnostisch traject er wordt ingezet. De behandelaar moet daarbij informatie geven over alle opties en de bijbehorende voor- en nadelen. En hij moet nadrukkelijk navragen wat de wensen, overwegingen en voorkeuren van de patiënt zijn en deze regelmatig checken voor en gedurende een behandeling.

Waarom is het belangrijk?

Door Samen te Beslissen wordt de zorg effectiever en efficiënter. Het gesprek kost misschien extra tijd, maar als een patiënt ergens bewust voor kiest krijgt hij meer regie krijgt over zijn eigen herstel of gezondheid. Bovendien merk je dat de gekozen behandeling beter werkt. Het voorkomt over- of onderbehandeling en bevordert therapietrouw. Neem bijvoorbeeld iemand met een klapvoet. Wanneer we die zomaar een spalk aanmeten, is de kans groot dat die spalk in de kast blijft staan. Deze persoon had, vanuit praktisch of esthetisch oogpunt, misschien liever aangepast schoeisel gehad. Dat steunt hem wellicht minder, maar dat neemt hij dan voor lief.

Wat is er nodig om Samen Beslissen toe te passen?

Sinds januari 2020 is ‘Samen Beslissen’ opgenomen in de WGBO (Wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst). Maar met een bepaling in de wet is het natuurlijk nog niet geregeld. Het vraagt een zekere houding en communicatievaardigheden van behandelaars. Zelf volgde ik een opleiding waarbij we oefenden met trainingsacteurs die de rol van patiënt op zich namen. Heel leerzaam! Verder werken we met verschillende specialisten en eerstelijnszorg in een landelijke werkgroep. We ontwikkelen toolkits en zorgen dat Samen Beslissen ingebed wordt in opleidingen en kwaliteitseisen voor de visitaties. Op www.begineengoedgesprek.nl is voor patiënten en professionals veel informatie te vinden over Samen Beslissen.

Is Samen Beslissen wel altijd mogelijk?

Ja, ik durf te stellen van wel. Ik werk met een heel uitdagende doelgroep op dat gebied, waaronder mensen met bijvoorbeeld afasie (Red; een taalstoornis). Maar met behulp van tekeningen en/of familie of begeleiders is ook met hen dat gesprek te voeren. En zelfs wanneer de patiënt aangeeft ‘beslist u maar, dokter’, kan – nee, móet - dat nog altijd gebeuren mét de inachtneming van de wensen, overwegingen en voorkeuren van de patiënt.